آداب میزبانی

خلاصه :

آداب میزبانی

یکی از سنت های پسندیده اسلامی که بر آن بسیار تأکید شده است، مهمان دوستی یا میزبانی است. رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده اند:

«کلُّ بَیتٍ لَا یدْخُلُ فِیهِ الضَّیفُ لَا یدْخُلُهُ الْمَلَائِکة»[1]؛

«هر خانه ای که میهمان بر آن وارد نشود، فرشتگان واردش نمی شوند».

در سخن دیگری بیان داشته اند:

«الضَّیفُ ینزِلُ بِرِزقِهِ وَ یرتَحِلُ بِذُنوبِ أَهلِ البَیتِ»[2]؛

«میهمان، روزی خود را می آورد و گناهان اهل خانه را می برد».

اما برای این که مهمان داری منشأ خیر و برکت باشد و ما نیز توانسته باشیم مهمانمان را از خود راضی نگه داریم باید آدابی را رعایت کنیم که در اینجا به برخی از آنها اشاره می کنیم:

1- استقبال از مهمان

استقبال از مهمان و دست دادن از نخستین وظایف میزبان در برابر مهمان است. چنان که رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید:

«هنگام ملاقات و نخستین برخورد، سلام کنید و دست بدهید تا گناهانتان ریخته شود».[3]

2- گرامی داشتن مهمان

مهمان، عزیز و گرامی است. بنابراین، از هر گروه که باشد، پیر یا جوان، کوچک یا بزرگ، غریبه یا آشنا، ثروتمند یا فقیر، باید با او رفتار محترمانه شود؛ زیرا تا او مهمان است، محترم است.

امام علی (علیه السلام) در این باره می فرماید:

«اکرِمْ ضَیفَک وَ انْ کانَ حَقیراً»[4]؛

«مهمان خود را گرامی دار، اگر چه حقیر و کوچک باشد».

سلمان فارسی می گوید: خدمت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) رسیدم درحالی که حضرت بر بالشی تکیه داده بود. پیامبر آن را به عنوان احترام به من داد و فرمود: «ای سلمان، هر مسلمانی که برادر مسلمانش بر او وارد شود و جهت احترام برای او بالشی بگذارد، خدا او را می آمرزد».[5]

3- بزرگداشت نعمت خدا

از آداب میزبانی آن است که نباید هر آنچه را از نعمت های خداوند برای پذیرایی از مهمان فراهم آورده است، کم ارزش پندارد و با تعارف های دروغین مانند: «لایق شما نیست» یا «چیز قابل داری نیست»، نعمت های خداوند متعال را تحقیر کند.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) در این مورد می فرماید:

«در گناهکاری انسان، همین بس که آنچه را برای برادرش در میزبانی آنان حاضر می کند، کم ارزش و ناچیز پندارد»[6].

4- پرهیز از ریا و خودنمایی

پذیرایی از مهمان نباید با انگیزه های ریاکارانه، حساب گرانه و مصلحت اندیشانه باشد. گاهی اصل مهمانی دادن، ریاکاری است. حتی نوع غذا دادن، محل اطعام و کیفیت سفره چیدن و دعوت مهمانی، تظاهر و خودنمایی است. همه این کارها نارواست و موجب هدر رفتن نعمت های الهی می شود و پی آمد آن، نارضایتی خداوند از میزبانی است.

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده است:

«هرکس از روی ریا و خودنمایی مهمانی دهد، در روز قیامت، خداوند همانند آن را از طعام های دوزخی به او می خوراند».[7]

5- دعوت از فقیران و ثروتمندان

نباید مهمانی را فقط به افراد خاص نظیر ثروتمندان اختصاص داد و دیگران را از آن محروم کرد.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید:

«هر کس را که برای خدا دوست داری و به خاطر خدا مورد محبت توست، به مهمانی دعوت کن».[8]

«بدترین مهمانی ها آن است که ثروتمندان و بی نیازان به آن دعوت می شوند و گرسنگان از آن باز داشته می شوند».[9]

6- به کار نگرفتن مهمان

از دیگر آداب میزبانی، به زحمت نینداختن مهمان است.

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید:

«سَخافَهٌ بِالمَرْءِ انْ یسْتخدمَ ضَیفَهُ»[10]؛

«از سبک عقلی مرد آن است که مهمان خویش را به خدمت گیرد».

شبی امام رضا (علیه السلام) مهمان داشت. در میان صحبت، چراغ نقصی پیدا کرد. مهمان دستش را پیش آورد تا چراغ را درست کند. امام نگذاشت و خود این کار را انجام داد و فرمود:

«انّا قومٌ لانَستخدمُ أضیافَنا»[11]؛

«ما قومی نیستیم که مهمان را به خدمت گیریم».

7- همراهی با مهمان در غذا خوردن

بهتر آن است که میزان هنگام پذیرایی از مهمان خود حضور داشته باشد و در خوردن غذا یا میوه و شیرینی او را همراهی کند تا او احساس غربت، تنهایی یا شرم نکند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید:

«همراه مهمان غذا بخور؛ زیرا مهمان شرم دارد به تنهایی غذا بخورد».[12]

روایت کرده اند که هرگاه مهمانی به خانه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می آمد، حضرت با او غذا می خورد و از سفره دست نمی کشید تا آن که مهمان از غذا خوردن دست می کشید.[13]

8- فراهم نکردن اسباب رفتن مهمان

میزبان نباید به گونه ای رفتار کند که به گمان مهمان، اسباب رفتنش را آماده می کند. برای مثال، ساک مهمان را ببندد، در خروج را باز کند؛ بلکه باید به شیوه ای رفتار کند که نشانه تمایل میزبان به ماندن مهمان باشد.

پیشوایان معصوم (علیهم السلام) به دلیل علاقه به مهمان، هیچ گاه او را هنگام رفتن یاری نمی دادند.

نقل شده است که مهمانانی نزد امام صادق (علیه السلام) آمدند و امام از ایشان پذیرایی کرد. وقتی قصد رفتن کردند، امام زاد و توشه راه و هدیه هایی به ایشان عطا کرد و به خدمت کاران خود فرمود از آنان کناره گیری کنند و کمکشان نکنند.

آن گاه فرمود:

«انّا أهلُ بَیتٍ لانُعُینُ اضیافَنا عَلی الرِّحلَةِ مِن عِندَنا»[14]؛

«ما اهل بیت کمک نمی کنیم که مهمان از نزد ما برود».

9- بدرقه و مشایعت مهمان

بدرقه میهمان از آخرین وظایف میزبان است. بهتر است این کار تا در خروجی خانه باشد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده است:

«مِن حَقِّ الضَّیف أنْ تَمشی مَعَهُ فتُخرجَه مِن حَریمِک الی الباب»[15]؛

«از حق مهمان، همراهی کردن با او تا در خروجی خانه است».

همچنین فرموده است:

«از حقوق مهمان بر تو آن است که هنگام خروج از خانه بدرقه اش کنی».[16]

البته باید گفت که یکی از آفت های مهمانی های امروزی که گریبان گیر بسیاری از مهمانی ها شده، پذیرایی ها پرهزینه ای است که میزبان را با مشکل روبه رو می نماید تا جایی که بسیاری به دلیل همین آداب و رسوم غلط از مهمانی دادن منصرف شده و پاداش عظیم آن را از دست می دهند؛ این در حالی است که در آیین اسلام، پذیرایی از مهمان نباید برای میزبان، تکلف آور و مشقّت بار باشد. در غیر این صورت، مهمان به جای رحمت، مایه زحمت خواهد بود. حدیثی از رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) است که می فرماید:

«لاتَکلَّفُوا الضَّیف»[17]؛

«برای مهمان تکلف مکنید».

همچنین در جای دیگر می فرماید:

«لایتکلّفنَّ أحَدٌ لِضیفهِ ما لایقدرُ»[18]؛

«هیچ کس نباید آنچه را قادر نیست، به زحمت، برای مهمان فراهم کند».

نقل است که «مردی حضرت علی (علیه السلام) را به مهمانی دعوت کرد، او دعوت را به این شرط پذیرفت که صاحب خانه چیزی از بیرون تهیه نکند و مهمانی، فشار و ستمی را بر خانواده اش وارد نسازد»[19].

ابووائل می گوید: به اتفاق دوستی به خانه سلمان رفتیم. هنگام غذا، مقداری نمک و نان معمولی جلو ما گذاشت و گفت: اگر حضرت رسول (صلی الله علیه و آله و سلم) از تکلف نهی نکرده بود، غذای بهتری فراهم می کردم. دوستم گفت: کاش همراه این نمک مقداری سَعْتَر (آویشن) هم بود. سلمان رفت و ظرف آب خویش گرو نهاد و آن را تهیه کرد. وقتی غذا تمام شد، دوستم گفت: خدا را شکر که به روزی خدا قانع هستیم. سلمان گفت: اگر قانع بودی، الان ظرف آب من در گرو نبود.[20]

سلمان اهل تکلّف نبود، ولی وقتی میهمان خواسته ای را بر زبان آورد، ناچار شد برای رضایت خاطر او آن را فراهم کند.

پی نوشت ها

[1] . جامع الأخبار(شعيرى) ص 136.

[2] . بحارالأنوار(ط. بيروت)، ج 72، ص 461، ح 14.

[3] . بحارالانوار، ج 74، ص 153.

[4] . غررالحكم و دررالكلم آمدى(به صورت موضوعى)، ج 2، ص 19.

[5] . مكارم الاخلاق، ص 20.

[6] . بحارالانوار، ج 72، ص 453.

[7] . وسائل الشيعه، ج 16، ص 455.

[8] . بحارالانوار، ج 75، ص 425.

[9] . علاءالدين على متقى هندى، كنز العمال، بيروت، مؤسسه الرساله، 1409 ه-. ق، جزء 44627.

[10] . نهج الفصاحه(با تنظيم موضوعى)، ص 618.

[11] . كافى، ج 6، ص 283، باب كراهيه استخدام الضيف، ح 2.

[12] . نهج الفصاحه(با تنظيم موضوعى)، ص 618.

[13] . سنن النبى، ص 67.

[14] . وسائل الشيعه، ج 11، ص 456، ح 15250.

[15] . نهج الفصاحه(با تنظيم موضوعى)، ص 617.

[16] . بحارالانوار، ج 72، ص 451.

[17] . نهج الفصاحه(با تنظيم موضوعى)، ص 618.

[18] . همان.

[19] . بحارالانوار، ج 72، ص 451، ح 4.

[20] . ميزان الحكمه، ج 5، ص 525.